Những thay đổi về nhân sự Hội đồng quản trị và Ban điều hành của Sacombank (STB) có thể làm cho ngân hàng này tiếp tục phát triển; tuy nhiên quá trình STB bị thâu tóm dưới góc độ quản lý lại là bài học kinh nghiệm đáng nói.

Thôn tính âm thầm

Theo quy định, các doanh nghiệp khi muốn mua lại một doanh nghiệp khác đã niêm yết trên thị trường chứng khoán phải công khai thông tin. Nhưng vụ thâu tóm Sacombank và rất nhiều các vụ mua bán cổ phiếu khác lại diễn ra âm thầm, mua - bán chui.

Cụ thể, ngày 9/1, Công ty cổ phần đầu tư Exim đã mua hơn 42 triệu cổ phần Sacombank, nâng số lượng nắm giữ cổ phiếuSacombank lên hơn 50 triệu, trở thành cổ đông lớn của ngân hàng này với tỷ lệ nắm giữ lên tới 5,17%. Tương tự, ngày 24/2, ông Trần Phát Minh mua hơn 1,544 triệu cổ phiếu Sacombank và trở thành cổ đông lớn của ngân hàng này với tỷ lệ nắm giữ 5,01%. Công ty cổ phần đầu tư tài chính Sài Gòn Á Châu cũng trở thành cổ đông lớn của Sacombank vào ngày 1/3, với tỷ lệ nắm giữ 5,01% sau khi mua thêm gần 22 triệu cổ phiếu Sacombank.

Âm thầm mua và đến cuối tháng 2 vừa qua, nắm gần 10% cổ phần STB, Eximbank đã tuyên bố đại diện cho 51% cổ phần và yêu cầu bầu lại HĐQT STB. Số cổ phần còn lại do các cổ đông khác ủy quyền cho Eximbank.

Điều đáng nói là sau khi các cổ đông trên giành được cổ phần, bán chui cho các cổ đông khác, mãi sau này khi HĐQT và Ban điều hành mới của Sacombank đã được bầu và đi vào hoạt động mới thấy Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) vào cuộc, bằng cách tuyên phạt mỗi công ty 60 triệu đồng vì mua bán cổ phần chui, không công bố giao dịch cổ đông lớn (theo quy định mua hơn 5% phải công bố). Vậy trách nhiệm, vai trò quản lý của UBCKNN ở đâu trong suốt 3 tháng diễn ra thương vụ trên, khi mà những thông tin thâu tóm, mua bán cổ phiếu đã gây ầm ĩ dư luận?

Ông Nguyễn Hoàng Hải, Tổng thư ký Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính, cho rằng theo luật Chứng khoán và các văn bản hướng dẫn, bất kỳ cổ đông nào là cá nhân hay nhà tổ chức khi mua quá 5% cổ phần của một công ty đều phải công bố thông tin. Vì sao UBCKNN với Trung tâm lưu ký có cả một hệ thống giám sát hiện đại lại không phát hiện ra, và không tiến hành can thiệp để bảo vệ nhà đầu tư, cổ đông nhỏ? Ông Hải cũng cho rằng, pháp luật không cấm việc thâu tóm, sáp nhập nhưng nếu việc này diễn ra bằng những hành vi lén lút, không công khai, minh bạch thì cơ quan chức năng phải can thiệp, và hoàn toàn có thể làm việc đó.

Sở hữu chéo và đòn bẩy tài chính

Một chuyên gia tài chính tại TP HCM phân tích, việc thâu tóm các doanh nghiệp được xem là bình thường nhưng khi một ngân hàng bị thâu tóm lại có ảnh hưởng rộng hơn đến thị trường tài chính. Đặc biệt, việc thâu tóm lại không được công bố công khai. Luật Các tổ chức tín dụng quy định rõ, một ngân hàng không được phép sở hữu một ngân hàng thứ hai và cũng không được nắm giữ tối đa 11% vốn điều lệ tại một tổ chức kinh tế khác. Để lách hàng rào này, một số ngân hàng đã cùng công ty liên kết tham gia góp vốn thành lập công ty đầu tư tài chính, sau đó chuyển vốn qua hình thức ủy thác đầu tư, mua cổ phần và trở thành cổ đông lớn.

Giao dịch bao nhiêu, Sở đều biết

Việc xử phạt của UBCKNN đối với vụ thâu tóm Sacombank chỉ được tiến hành sau hơn 3 tháng khi các thương vụ mua bán đã hoàn tất. Theo một chuyên gia chứng khoán tại TP HCM, bản thân các sở giao dịch chứng khoán và Trung tâm lưu ký chứng khoán đều biết ngay lập tức về cá nhân, tổ chức nào giao dịch bao nhiêu cổ phiếu trong ngày. Vì vậy, không khó để các cơ quan này công bố ngay thông tin để nhà đầu tư được biết. Thế nhưng, từ trước đến nay chưa thấy các cơ quan này công bố thông tin đó ngay sau có giao dịch bất thường. Thậm chí, UBCKNN cũng có quyền tuyên bố hủy các giao dịch này vì không đúng quy định.

Muốn ngăn chặn các hoạt động đầu cơ trục lợi trên thị trường, cơ quan quản lý nhà nước phải chặt chẽ hơn nữa trong việc giám sát hoạt động trên thị trường và thẳng tay xử phạt.

Nhìn vào báo cáo thường niên 2011 của Eximbank, có thể thấy ngân hàng này đã có những khoản đầu tư vào các tổ chức kinh tế như 10,86% ở Công ty chứng khoán Rồng Việt; 10,99% ở Eximland; 9,45% vào Công ty bảo hiểm Nhà Rồng; 10% vào Quỹ đầu tư tăng trưởng Việt Long; 11% vào Sài Gòn Exim.

Các công ty này lại có sự đầu tư lẫn nhau, như trong cơ cấu cổ đông Quỹ đầu tư tăng trưởng Việt Long có Bảo hiểm Nhà Rồng, Chứng khoán Rồng Việt, CTCP đầu tư tài chính Sài Gòn Á Châu. Rồi CTCP đầu tư tài chính Sài Gòn Á Châu lại là cổ đông lớn của Công ty chứng khoán Rồng Việt với tỷ lệ sở hữu 10,51%; Eximbank sở hữu 10,86%; Quỹ đầu tư tăng trưởng Việt Long nắm giữ 2,06%.

Sau khi ba cổ đông lớn thâu tóm STB lộ diện như nói trên, người ta mới thấy rõ được sự chồng chéo và những mối liên hệ từ những cổ đông này với các công ty con, công ty liên kết của ngân hàng.

Thêm một cách để có nguồn tài chính mạnh nhằm thực hiện các vụ thâu tóm là sử dụng đòn bẩy tài chính. Ví dụ, một cá nhân hay tổ chức có 100 tỷ đồng và mua số lượng lớn cổ phần của một ngân hàng.

Sau đó lấy số cổ phần này mang đi cầm cố ở các ngân hàng khác và vay được 90 tỷ đồng, rồi dùng số tiền thế chấp được tiếp tục mua thêm cổ phiếu của doanh nghiệp này và lại tiếp tục cầm cố... Với mối quan hệ thân thiết, chỉ 100 tỷ đồng ban đầu này có thể được nhân lên thành mấy lần sau vài vòng cầm cố. Câu chuyện đòn bẩy tài chính này đã được sử dụng khá nhiều trên thị trường.

Như vậy sở hữu chéo và đòn bẩy tài chính là "chiêu thức" cho một cá nhân, tổ chức hay ngân hàng đi thôn tính các ngân hàng, doanh nghiệp khác mà thâu tóm ngân hàng Sacombank là thương vụ đình đám, điển hình nhất trong thời gian qua.

Vận dụng nhiều quy định để xử lý

Theo luật sư Bùi Quang Nghiêm (Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP HCM), hiện nay trong bộ luật Hình sự không có tội danh "thâu tóm ngân hàng". Vì vậy, hành vi thâu tóm ngân hàng không phải là tội phạm mà vấn đề là các cách thức thực hiện việc thâu tóm đó có vi phạm pháp luật hay không.

Luật sư Bùi Quang Nghiêm cho rằng, nếu xác minh nguồn tiền của tổ chức, cá nhân sử dụng để mua cổ phiếu không phải là tiền “sạch” thì hoàn toàn có thể xử lý hình sự về tội rửa tiền hoặc tội tham ô... Ngoài ra, nếu những người đó có lợi thế về thông tin, sử dụng thông tin này để thao túng, làm giá, tạo cung cầu giả tạo trên thị trường chứng khoán để thu lợi và sử dụng nguồn lợi có được đó thâu tóm ngân hàng thì có thể xử lý hình sự về tội thao túng giá chứng khoán...

Theo ông Nghiêm, trong tình hình kinh tế có nhiều diễn biến phức tạp như hiện nay, trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, chứng khoán cần thiết phải có những quy định chỉ cho phép cá nhân, tổ chức sở hữu tối đa bao nhiêu phần trăm cổ phiếu để tránh những can thiệp, cạnh tranh không lành mạnh hoặc thao túng của một nhóm lợi ích nào đó.

Kỳ 1: Vòi bạch tuột lũng đoạn thị trường

Theo Thanh Niên