Chết và thoi thóp…

Điểm lại hoạt động 6 tháng qua, Bộ Xây dựng thừa nhận khó khăn chưa từng có tại các ngành sản xuất vật liệu xây dựng. Lượng hàng tồn rất cao, nhiều doanh nghiệp đồng loạt thông báo tình hình sản xuất kém hiệu quả. Nhiều doanh nghiệp thua lỗ nặng. Một số đã phải giảm công suất khai thác hoặc tạm dừng để tránh thua lỗ thêm như dây chuyền của Nhà máy xi măng Hoàng Thạch, một số nhà máy xi măng thuộc Tập đoàn Sông Đà... Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở ngành thép (Nhà máy Cán thép Sông Hồng), gạch ốp lát cao cấp, sứ vệ sinh (dừng Nhà máy Gạch ốp lát Hà Nội, Nhà máy Granit Tiên Sơn khoảng 2 tháng... để tiêu thụ hàng tồn kho), kính xây dựng (dừng 1 dây chuyền 8 triệu m2/năm tại Nhà máy Kính Đáp Cầu)... Theo Bộ Xây dựng, việc dừng sản xuất hoặc giảm công suất khai thác đã ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả sản xuất và làm giảm khả năng thanh toán nợ của các doanh nghiệp.

Riêng trong lĩnh vực xi măng, các doanh nghiệp thừa nhận, ngành xi măng đang đứng trước tình trạng cung vượt cầu. Hàng loạt dây chuyền, nhà máy mới chạy cầm chừng, thua lỗ, phải dừng sản xuất bởi chi phí tăng cao, sản phẩm làm ra không tiêu thụ được. Đã vậy, tình hình kinh tế khó khăn, đầu tư công cắt giảm, thị trường bất động sản đóng băng... đã làm cho nhu cầu tiêu thụ xi măng giảm đáng kể. Cùng lúc, lãi suất và chi phí đầu vào đều tăng cao, dây chuyền mới đầu tư đến hạn trả nợ nên tất yếu dẫn đến hiệu quả hoạt động thấp, doanh nghiệp cầm chắc thua lỗ. Ví dụ gần đây nhất là nhà máy xi măng Cẩm Phả. Với tổng mức đầu tư gần 7.000 tỷ đồng, công suất 2,3 triệu tấn/năm, nhà máy này được cho là có công nghệ tiên tiến nhất hiện nay. Đầu tư theo đúng quy hoạch, kế hoạch năm 2012 sản xuất và tiêu thụ bằng 88% công suất thiết kế, song quý I nhà máy mới tiêu thụ được 20% kế hoạch năm. Do lãi vay và chênh lệch tỷ giá tăng cộng thêm chi phí đầu vào "đội" lên so với tính toán ban đầu nên nợ lũy kế của nhà máy tính đến hết năm 2011 lên tới hơn 1.200 tỷ đồng. Tương tự, Nhà máy xi măng Hạ Long với công suất 2,15 triệu tấn/năm, cũng đi vào hoạt động đúng thời điểm thị trường sụt giảm sức tiêu thụ nên hết năm 2011, lỗ lũy kế của Nhà máy lên tới 1.090 tỷ đồng. Thê thảm hơn nữa là Nhà máy xi măng Đồng Bành. Đi vào hoạt động chưa đầy một năm, nhà máy đã phải dừng sản xuất. Tính đến thời điểm tháng 9/2011, nhà máy này đã lỗ tới 149 tỷ đồng.

Vì đâu nên nỗi?

Trả lời câu hỏi nguyên nhân nào dẫn tới tình trạng ê chề hôm nay, ông Trần Văn Huynh, Chủ tịch Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam phân tích: "Giá cả nhiên liệu, điện, nguyên liệu đầu vào liên tục tăng, lãi suất ngân hàng cao, tỷ giá ngoại tệ tăng, chi phí tài chính lên đến 20 - 30%, vốn lưu động thiếu đã làm cho các doanh nghiệp vật liệu xây dựng phải giảm sản lượng hoặc dừng sản xuất. Sản phẩm tồn kho khối lượng lớn, kinh doanh thua lỗ. Nhiều doanh nghiệp có dấu hiệu phá sản". Ở góc độ nhà quản lý, Bộ Xây dựng cho biết: "sản xuất và tiêu thụ vật liệu xây dựng đang ở trong tình trạng đình đốn do việc cắt giảm đầu tư công cũng như thị trường bất động sản đóng băng". Tuy nhiên, với riêng ngành xi măng, hệ lụy bi đát không phải chỉ do bất động sản ảm đạm. Nhiều người đã dự báo trước về những "cái chết" ngày hôm nay.

Theo ông Trần Văn Huynh, cộng với lượng tồn lũy kế từ năm 2011, lượng clinke, xi măng hiện còn tồn kho khoảng trên 3 triệu tấn, tức hơn 3.000 tỷ đồng! Đáng chú ý, sản xuất và tiêu thụ giảm, nhưng ngược lại, năng lực sản xuất của toàn ngành (công suất thiết kế) lại tăng khoảng 10% so với năm 2011, do "cao trào" đầu tư xi măng đã khởi động từ những năm gần đây. Năm 2012, toàn ngành xi măng có công suất thiết kế khoảng 70 triệu tấn, năng lực khai thác dự kiến đạt từ 62 đến 64 triệu tấn. Trong khi đó, nhu cầu tiêu thụ nội địa năm 2012 dự kiến khoảng 46 - 47 triệu tấn, phấn đấu xuất khẩu 7 - 8 triệu tấn, tương đương tổng cộng 53 - 54 triệu tấn. Như vậy, ước tính, sẽ dư thừa khoảng 10 triệu tấn công suất!

Cùng quan điểm, ông Đỗ Đức Oanh, Tổng thư ký Hiệp hội Xi măng Việt Nam cho rằng, quy hoạch ngành xi măng đã dự báo tăng trưởng không chuẩn dẫn tới tình trạng cung vượt cầu hôm nay. Bên cạnh áp lực rất lớn từ suy thoái kinh tế, bản thân ngành xi măng cũng tự đẩy mình vào thảm cảnh hiện nay bởi nhiều doanh nghiệp, địa phương đã "nhắm mắt" đầu tư xây dựng nhà máy xi măng theo kiểu cố đấm ăn xôi. Có xã có tới 3 nhà máy thì thừa thãi là điều không thể tránh khỏi. Lại nữa, đúng vào lúc thị trường bất động sản ảm đạm, đầu ra giảm mạnh thì nhiều dây chuyền đầu tư mới đi vào hoạt động và bắt đầu phải trả cả vốn lẫn lãi vay đầu tư ở mức cao ngất!

Kêu cứu khắp nơi

Để cứu các doanh nghiệp đang "hấp hối", Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam đã có nhiều kiến nghị gửi tới Chính phủ và các bộ, ngành liên quan. Theo ông Trần Văn Huynh, một giải pháp quan trọng là Chính phủ chỉ đạo quyết liệt, đẩy nhanh việc xây dựng cơ sở hạ tầng (tất cả các loại đường giao thông nông thôn, tỉnh lộ, quốc lộ, đường đô thị, sân bãi các khu công nghiệp) bằng bê tông xi măng. Hội cũng kiến nghị Quốc hội cho áp dụng thuế suất thuế giá trị gia tăng với các sản phẩm vật liệu xây dựng là 5% trong năm 2012, thay cho thuế suất 10% hiện hành để kích thích tiêu dùng, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tiêu thụ hết hàng tồn kho, thu hồi vốn trả nợ ngân hàng.